เวลา 9.09 น.วันที่ 20 มกราคม 2567 ปางช้างแม่แตง จ.เชียงใหม่ ได้จัดพิธีไว้ครูปะก ณ ศาลปะกำ ประจำปางช้างแม่แตง ที่เคยจัดต่อเนื่องกันมาอย่างยาวนาน แต่ได้หยุดไปในช่วงวิกฤติการแพร่ระบาดของไวรัสโคโรน่าโควิด 19 จึงได้รื้อฟื้อจัดขึ้นมาใหม่ในปีนี้อีกครั้ง เพื่อเป็นการฟื้นฟูรักษาประเพณีช้างไทยที่สืบทอดต่อกันมาเป็นเวลาหลายร้อยปี เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่สำคัญของประเทศไทย
โดยในงานพิธีไหว้ครูปะกำในครั้งนี้ ได้มี นายแก้ว บุตรชาติ อดีตควาญช้างหลวงผู้ดูแลคุณพระเศวตอดุลยเดชพาหนฯ ช้างสำคัญคู่พระบารมีช้างแรกในรัชกาลที่ 9 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้มาเป็นประธานในพิธี โดยมีครูบาปะกำจาก ต.บ้านค่าย อ.เมือง จ.ชัยภูมิ มาเป็นเจ้าพิธี นำโดยนายประกอบ บุญมั่น นายกวด วงษา นายมานะ ไตรยศ นายมานะ ปั้นเจริญ และนายทองล้วน พงษ์วิเศษ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นครูบาช้างที่เคยใช้เชือกปะกำไปคล้องช้างป่ามา ซึ่งนับเป็นเหล่าควาญช้างอาวุโสที่ถือได้ว่าเป็นครูบาปะกำรุ่นท้ายสุดของประเทศไทย
ปะกำ คือเชือกที่ใช้คล้องช้างป่า ทำจากหนังควาย ซึ่งได้บรรจงตัดให้เป็นเส้นยาวแล้วนำไปตากให้แห้ง จึงมีความทนทานและเหนียวเป็นพิเศษ เพื่อใช้ในการคล้องจับช้างป่า ถือว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิสำคัญของคนเลี้ยงช้าง ซึ่งหาได้ยากแล้วในทุกวันนี้ เพราะการคล้องหรือจับช้างป่ามาเพื่อใช้งานได้ถูกยกเลิกไปนานแล้ว ทำให้พิธีไหว้ครูปะกำก่อนจะมีการคล้องช้างป่าเริ่มเลือนหายไปจากสังคมไทย จะยังคงมีเหลืออยู่แค่ในหมู่คนเลี้ยงช้างเท่านั้น เพื่อเป็นการสืบสานตำนานการเลี้ยงช้างไทยตามประเพณีโบราณ และเป็นสัญลักษณ์ในการแสดงการระลึกถึงบรรพบุรุษของคนเลี้ยงช้างไทยด้วย
พิธีไหว้ครูปะกำเริ่มต้นจากการไหว้เจ้าที่ เจ้าป ู่เพื่อเป็นการเปิดทาง จำลองการขออนุญาตเข้าป่าเพื่อคล้องช้าง ต่อด้วยการไหว้ครูปะกำ ซึ่งมีเครื่องเซ่นไหว้บวงสรวงประกอบด้วย หัวหมู ไก่ต้ม เหล้าขาว หมากพลูบุหรี่ ดอกไม้ธูปเทียน พร้อมด้วยผลไม้ต่างๆ ที่ช้างชอบกิน โดยครูบาเจ้าพิธีจะเป็นคนนำกล่าวและทำพิธี มีการเสี่ยวทายจากการหมุนมีดว่าในการคล้องช้างป่านี้จะสำเร็จสะดวกง่ายดาย ราบรื่นปลอดภัยหรืออันตรายอย่างไรหรือไม่ ซึ่งสามารถเทียบเคียงได้กับกิจการการท่องเที่ยวช้างไทยจะเป็นอย่างไร สะดวกราบรื่นดีหรือไม่
นางวาสนา ทองสุข ชัยเลิศ กรรมการบริหารปางช้างแม่แตง ได้เปิดเผยกับผู้สื่อข่าวว่า ปางช้างแม่แตงให้ความสำคัญการวัฒนธรรมประเพณีการเลี้ยงช้าง และประกอบพิธีไหว้ครูปะกำมาโดยตลอด แต่ได้เว้นไปหลายปีในช่วงวิกฤติโควิด 19 ที่ผ่านมา มาปีนี้สถานการณ์ด้านการท่องเที่ยวเริ่มดีขึ้น มีนักท่องเที่ยวกลับมาแล้ว แม้อาจจะยังไม่คืนมาปกติเหมือนช่วงก่อนโควิด แต่ก็ถือได้ว่าหายใจหายคอสะดวกขึ้น พนักงานในส่วนต่างๆของปางช้างก็ได้กลับมาทำงาน เศรษฐกิจในหมู่บ้านก็ดีขึ้น ผู้คนมีเงินทองจับจ่ายใช้สอย เป็นเรื่องที่น่ายินดี ช้างก็ได้มีอาหารการกินบริบูรณ ์มีนักท่องเที่ยวเข้ามาเที่ยวและป้อนอาหารช้างทุกวัน วันนี้ได้มีโอกาสจัดให้มีพิธีไหว้ครูปะกำโดยมีครูบาปะกำจาก บ้านค่าย จ. ชัยภูมิ มาเป็นเจ้าพิธีให้ และได้รับเกียรติจากคุณตาแก้ว บุตรชาติ ควาญช้างหลวงผู้ดูแลช้างเผือกคุณพระเศวตอดุลยเดชพาหนฯ มาเป็นประธานในพิธี พร้อมด้วย นสพ.สิทธิเดช มหาสาวังกุล หรือหมอต๋อง บุคคลสำคัญในวงการช้างไทยผู้มีส่วนร่วมสำคัญในการนำช้างพลายศักดิ์สุรินทร์ กลับคืนมายังประเทศไทยก็ได้ให้เกียรติมาร่วมพิธีในครั้งนี้ด้วย
ด้าน นสพ.สิทธิเดช มหาสาวังกุล ที่ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านสัตวแพทย์ องค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ ได้กล่าวกับผู้สื่อข่าวว่า “ วันนี้โชคดีมากๆ ที่ได้มาร่วมในพิธีไหว้ครูปะกำที่ปางช้างแม่แตง เห็นแล้วก็ชื่นชมที่ช่วยกันรักษาประเพณีที่ดีงามของวงการช้างไทยไว้ การเลี้ยงช้างนั้นใช้ทั้งศาสตร์และศิลป์ เป็นภูมิปัญญาที่สำคัญของคนไทยเราที่ต้องช่วยกันอนุรักษ์ไว้ ไม่อยากให้ทิ้งรากเหง้าของวัฒนธรรมที่สำคัญของไทย เราชาวช้างต้องให้ความสำคัญดังเช่นวงการมวยไทยที่มีชื่อเสียงโด่งดังในระดับโลกนั้น ก็ยังคงรักษาประเพณีไหว้ครูก่อนทำการชกไว้ ก็อยากให้ชาวช้างช่วยกันรักษาไว้เป็นมรดกภูมิปัญญาวัฒนธรรมการเลี้ยงช้างไทยสืบไป ”
สำนักข่าว The Flows ThaiLand
